Dabrowski (1902-1980) was een Poolse psychiater, psycholoog en filosoof die zijn tijd ver vooruit was. Hij ontwikkelde de Theorie van Positieve Desintegratie. Aan zijn complexe theorie liggen twee concepten ten grondslag: ontwikkelingspotentieel en meergelaagdheid.
Het concept ontwikkelingspotentieel omvat
- talenten, specifieke vaardigheden en een hoge algemene intelligentie;
- de vijf overexcitablitities (hyperprikkelbaarheden): psychomotorisch, zintuiglijk, intellectueel, verbeeldend en emotioneel;
- derde factor, deze verwijst naar het vermogen voor zelfgestuurde emotionele groei, zelfredzaamheid en autonomie, deze component ontbreekt bij bepaalde mensen.
Dankzij dit ontwikkelingspotentieel is er de capaciteit voor innerlijke transformatie en het vermogen om met persoonlijke groei bezig te zijn. Het leidende principe van dit proces van persoonlijke groei is “trouw zijn aan jezelf”. Dit proces kan men zich voorstellen als een opwaartse beweging van de huidige staat van ontwikkeling naar een meer gevorderde of ‘hogere’ staat.
Volgens Dabrowski kent dit proces vele innerlijke niveaus, vandaar de term multilevel (meergelaagdheid). Doorheen de levels worden normen en waarden op een hoger niveau gebracht.
Dabrowski onderscheidt vijf verschillende niveaus:
Niveau I: primaire integratie, geen innerlijke groei, egocentrisme overheerst, normen en waarden van buitenaf, je leeft automatisch, weinig of geen bewustzijn, geen innerlijk conflict, enkel conflict met anderen, je past je aan,… er zijn “zekerheden”.
Niveau II: unilevel desintegratie – unilevel ontwikkeling, “zekerheden” vallen weg, dit is het eerste niveau dat gekenmerkt wordt door desintegratie. Innerlijke conflicten zijn doorgaans horizontaal van aard. Het is zoals lopen rondom de berg zonder ooit richting de top te bewegen. Oplossingen voor problemen zijn vaak slechts varianten op gebaande paden. De ontwikkeling blijft op hetzelfde niveau steken (“unilevel”). Er zijn crisissen (puberteit, menopauze, relatiebreuk,…), neuroses, emoties gaan alle kanten op… je kan niet lang in deze level blijven (tenzij onder invloed van alcohol of drugs of…), velen gaan terug naar niveau I om zich te beschermen tegen desintegratie, anderen groeien door naar het volgende niveau.
Niveau III: spontane multilevel desintegratie – multilevel ontwikkeling, dit niveau bevat het begin van meergelaagdheid. Innerlijk conflict is veelvuldig aanwezig, krijgt richting en geeft nu wel aanleiding tot emotionele groei. Dit type innerlijke groei vereist een multilevel ontwikkelingssysteem. Het gedrag wordt meer en meer gestuurd door een zich ontwikkelend waarden- en normensysteem. Je maakt je los van wat “hoort”, “positieve onaangepastheid”, je weet vooral wat je niet meer wil, er is een conflict tussen “hoe ik ben” en “hoe ik kan en wil zijn”. Dit is een intens proces met hoge pieken en diepe dalen, over het algemeen is er wel sprake van een stijgende lijn. Dit niveau is cruciaal voor een positieve persoonlijkheidstransformatie en eens dit niveau bereikt is, glijdt men niet meer terug naar niveau 2 of 1.
Niveau IV: georganiseerde multilevel desintegratie – multilevel ontwikkeling, jouw eigen waarden en normen worden duidelijker. Je gaat je ontwikkeling meer zelf sturen, je bent meer in overeenstemming met wat je zelf wil, je ontwikkelt een groot mededogen, empathie, authenticiteit, … Er is zelfacceptatie en acceptatie van de ander, je laat andermans verwachtingen los.
Niveau V: secundaire integratie – vergevorderde multilevel ontwikkeling, je karakter/je gedrag (extern gevormd) is in overeenstemming met je persoonlijkheid (je persoonlijkheid is volgens Dabrowski inherent aanwezig). Er zijn “hoge” waarden en normen, dit level is voor weinigen weggelegd;).
Voor de beschrijving van deze niveaus heb ik me vooral gebaseerd op het boek “Leven met intensiteit” en het kenniscollege van Dick Verwij. Voor meer achtergrondinformatie verwijs ik graag naar de bronnen op het einde van de blog. In hetgeen volgt, zal ik mij beperken tot de overexcitabilities.
Hierbij citeer ik graag Lotte van Lith…
“Voor Dabrowski ging overprikkelbaarheid over een potentie tot mogelijke intense, innerlijke conflicten en een proces van desintegratie, deze vormen de randvoorwaarden en de katalysator voor psychologische groei van een persoonlijkheid. Dabrowski benadert de overprikkelbaarheden op een meergelaagde wijze; ze ontwikkelen gaandeweg de emotionele ontwikkeling, idealiter op zo'n manier dat de overprikkelbaarheid deel wordt van de authenticiteit en autonomie van de persoon en de intensiteit op een waardengedreven wijze wordt geleefd.”
Overexcitabilities zorgen voor een sterk verhoogde responsiviteit van het centrale zenuwstelsel op stimuli als gevolg van dunnere zenuwen, gevoeligere uiteinden en snellere synapsen. Er zijn vijf verschillende OE (psychomotorisch, zintuiglijk, intellectueel, verbeeldend en emotioneel).
Vaak wordt deze intensiteit, sensitiviteit gezien als indicator voor potentiële pathologieën meer dan als een teken van een sterk ontwikkelingspotentieel. Gelukkig zag Dabrowski dit anders;). Kennis, begrip en aanvaarding van deze OE is een eerste, heel belangrijke stap.
Het is belangrijk om voor ogen te houden dat die OE fundamenteel zijn om zich te ontwikkelen. Daarnaast is het van belang om strategieën aan te leren om de intensiteit en energie op een veilige en bevredigende manier aan te wenden, om de OE te temperen naargelang de omstandigheden. Algemeen geldt dat hoe intelligenter en creatiever iemand is, hoe meer kans dat de OE’s een grote invloed hebben op het dagelijkse leven.
“The more gifted they are, the farther they stand out from the norm.”